«H σεξουαλικότητα στους ασθενείς με Σκλήρυνση Κατά Πλάκας»
εισήγηση στο 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Σκλήρυνσης Κατά Πλάκας (Θεσσαλονίκη, Μάιος 2010)
του Λουκά Αθανασιάδη, επίκουρου καθηγητή ψυχιατρικής / ψυχοσεξουαλικότητας
στην Α΄ Πανεπιστημιακή Ψυχιατρική Κλινική του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Η Σκλήρυνση Κατά Πλάκας (ΣΚΠ) είναι νόσος που προσβάλει τον εγκέφαλο και το Νωτιαίο Μυελό και μπορεί να προκαλέσει ένα εύρος συμπτωμάτων και προβλημάτων ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και οι Σεξουαλικές Δυσλειτουργίες (ΣεΔ)
Οι ΣεΔ δυσλειτουργίες είναι συχνές σε ασθενείς με ΣΚΠ, με ποσοστά που πιθανώς φθάνουν το 50-90% στους άνδρες και το 40-80% στις γυναίκες. Πολλά περιστατικά μπορεί να μην εντοπίζονται και για αυτό το λόγο οι ΣεΔ μπορεί να είναι ακόμα συχνότερες.
Στους άνδρες προκαλείται στυτική δυσλειτουργία, ενώ σε άνδρες και γυναίκες εμφανίζονται μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, μειωμένη σεξουαλική διέγερση, μειωμένη αισθητικότητα στο σεξ, και μειωμένη οργασμική ικανότητα. Γενικά παρατηρείται υπότονη σεξ δραστηριότητα ενώ σπανίως μπορεί να εμφανισθεί υπερσεξουαλικότητα όπως σε περίπτωση ασθενή με ΣΚΠ και βλάβες σε μετωπιαίο και κροταφικό λοβό.
Η επίδραση του βαθμού της αναπηρίαςκαι της διάρκειας της ασθένειας στην σεξουαλικότητα δεν έχει εντελώς αποσαφηνισθεί.
Στην ΣΚΠ μπορεί να επηρεάζονται οι σχέσεις του ζευγαριού και να εμφανίζεται. μειωμένη ικανοποίηση στην σχέση και στην σεξουαλική ζωή με τον/την σύντροφο. Στα παρατηρούμενα αυξημένα ποσοστά διαζυγίων και χωρισμών, πιθανώς συμβάλλει και η σεξουαλική δυσλειτουργία.
Στους παράγοντες που μπορεί να προδιαθέτουν για την εμφάνιση ΣεΔ στην ΣΚΠ περιλαμβάνονται:
Πρωτογενείς παράγοντες: όπως νευρολογικές αλλαγές στο ΚΝΣ που σχετίζονται με την ΣΚΠ και εμποδίζουν την σεξουαλική διέγερση και τα σεξουαλικά αισθήματα.
Δευτερογενείς παράγοντες όπως κόπωση, δυσκολίες στην προσοχή και επικέντρωση, ακράτεια κύστης / εντέρου, προβλήματα κινητικότητας πχ αδυναμία μυών και σπασμοί στα πόδια, δυσαισθησία / αλλοδυνία καθώς και άλλοι παράγοντες όπως ασυνέργεια, τρόμος και πόνος.
Τριτογενείς παράγοντεςόπως κατάθλιψη και άγχος, θυμός, ενοχές, φόβος, διαταραχή στην εικόνα εαυτού, χαμηλή αυτοπεποίθηση, προβλήματα στην σχέση με τον/την σύντροφο, αλλαγές στους οικογενειακούς ρόλους, φαρμακευτικές παρενέργειες, η χρήση μόνιμου ουρηθρικού καθετήρα και άλλοι παράγοντες.
Σε έρευνα με δείγμα 133 γυναίκες με ΣΚΠ και χρήση ερωτηματολογίων φάνηκε ότι οι ισχυρότεροι προγνωστικοί παράγοντες για ΣεΔήταν η έλλειψη συντρόφου και ενοχλητικά νευρολογικά προβλήματα.
Άλλοι συγγραφείς επίσης βλέπουν την ΣεΔ στην ΣΚΠ ως αποτέλεσμα:
- Νευρολογικών αλλαγών που συνδέονται με την ΣΚΠ και επιδρούν άμεσα στα σεξ. συναισθήματα και / ή στην σεξ. ανταπόκριση
- Σωματικών αλλαγών που συνδέονται με την ΣΚΠ και επιδρούν έμμεσα στην σεξ. ανταπόκριση (πχ κόπωση, προβλήματα κινητικότητας)
- Ψυχολογικών, συναισθηματικών, κοινωνικών και πολιτισμικών πλευρών της ΣΚΠ (πχ κατάθλιψη)
Οι νευροπαθολογικές βλάβες στον εγκέφαλο και νωτιαίο μυελό, καθώς και οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο
Η σεξουαλική δυσλειτουργία σε ασθενείς με ΣΚΠ μπορεί να οφείλεται
- στην ασθένεια
- σε συνοσηρότητα
- σε ψυχολογικές αντιδράσεις για την ασθένεια
- να αποδίδεται στην ασθένεια, ενώ οφείλεται σε άλλους παράγοντες
- σε ψυχολογική αντίδραση για πιθανή σεξουαλική δυσλειτουργία του συντρόφου ή σε προβλήματα στην σχέση
- να είναι μεικτής (οργανικοί και μη οργανικοί παράγοντες) ή ασαφούς αιτιολογίας
Η σεξουαλική δυσλειτουργία μπορεί να οφείλεται σε βλάβες σε διάφορα επίπεδα (πχ βλάβες στον νωτιαίο μυελό που επηρεάζουν την αισθητικότητα στα γεννητικά όργανα, βλάβες στον εγκέφαλο που επηρεάζουν την σεξουαλική επιθυμία).
Σε περίπτωση δυσλειτουργίας της κύστης αναφέρεται πιθανή συσχέτιση ανάμεσα σ αυτήν και σε σεξουαλική δυσλειτουργία. Συχνά παρατηρείται χαμηλή ποιότητα ζωής σε ασθενείς με ΣΚΠ που έχουν συγχρόνως σεξουαλική δυσλειτουργία και δυσλειτουργία της κύστης
Στους άνδρες ασθενείς με ΣΚΠ η στυτική δυσλειτουργία μπορεί να σχετίζεται με βλάβες στον νωτιαίο μυελό και ίσως στην γέφυρα. Στην αρχή μπορεί να διατηρούνται οι νυκτερινές / πρωϊνές στύσεις και έτσι η διάγνωση αρχικά μπορεί να κατευθύνεται λανθασμένα προς αμιγή δυσλειτουργία ψυχογενούς αιτιολογίας. Παρατηρείται θετική συσχέτιση ανάμεσα σε δυσκολίες εκσπερμάτισης και βαθμό βαρύτητας της βλάβης στο νωτιαίο μυελό. Οι δυσκολίες εκσπερμάτισης που μπορεί να υπάρχουν, ίσως φαίνονται εντονότερα μετά από την θεραπεία της στυτικής δυσλειτουργίας
Η έρευνα της παθοφυσιολογίας στις γυναίκες είναι μάλλον περιορισμένη. Συχνά εμφανίζονται συμπτώματα από το ουροποιητικό και πτωχός έλεγχος της κινητικότητας των πυελικών μυών. Η εκτίμηση της λειτουργίας της κλειτορίδας με μηχανισμούς δόνησης, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον εντοπισμό ΣεΔ νευρογενούς αιτιολογίας.
Σε έρευνα με γυναίκες φάνηκε ότι τα μη φυσιολογικά αποτελέσματα συνδέονταν κυρίως με δυσκολία/ αδυναμία επίτευξης οργασμού. Συνάγεται ότι η ανέπαφη αιδοιϊκή σωματοαισθητική νεύρωση είναι απαραίτητη για την φυσιολογική γυναικεία οργασμική λειτουργία κι ότι οι πρωτογενείς ΣεΔ οφείλονται στην διακοπή της απρόσκοπτης αγωγής του ερεθίσματος εξαιτίας της απομυελινωτικής διεργασίας
Η ύπαρξη ΣεΔ δεν οδηγεί αναγκαστικά σε προσωπική δυσφορία. Σε μελέτη με 106 γυναίκες με ΣΚΠ το 52% εμφάνιζε ΣεΔ αλλά το 61% των γυναικών ήταν ευχαριστημένες με την σεξουαλική τους δραστηριότητα. Επίσης σε άλλη έρευνα οι ασθενείς με ΣΚΠ δεν εμφάνιζαν αναγκαστικά μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα και μειωμένη ικανοποίηση από την σχέση τους, σε υποτροπές της νόσου.
Τόσο οι γιατροί όσοι και οι ασθενείς και οι σύντροφοι τους μπορεί να διστάζουν να αναφερθούν σε σεξουαλικά θέματα κι έτσι ένα σεξουαλικό πρόβλημα μπορεί να παραμένει κρυφό και να μην αντιμετωπίζεται. Η έρευνα δείχνει ότι οι ασθενείς επιθυμούν να συζητήσουν τα σεξουαλικά τους προβλήματα με τους επαγγελματίες Υγείας αλλά οι τελευταίοι διστάζουν να πάρουν ανάλογη πρωτοβουλία για να μην φανούν αδιάκριτοι ή εξαιτίας της έλλειψης κατάλληλης εκπαίδευσης
Στα ειδικά Ιατρεία Σεξουαλικών Δυσλειτουργιών συχνά ο αριθμός των ασθενών με ΣΚΠ είναι περιορισμένος, πιθανώς εξαιτίας μειωμένης δυνατότητας πρόσβασης, δισταγμού από τον ασθενή ή αντιμετώπισης από γιατρούς άλλων ειδικοτήτων (γυναικολόγοι, ουρολόγοι, νευρολόγοι κλπ).
Ηθεραπεία των διαφόρων σεξουαλικών προβλημάτων γενικά περιλαμβάνει:
Για τις διαταραχές σεξουαλικής επιθυμίας (συνήθως ελαττωμένη, σπανιότερα αυξημένη) η θεραπεία περιλαμβάνει συμβουλευτική ζεύγους, ψυχοθεραπεία, ορμονοθεραπεία
Για τις διαταραχές σεξουαλικής διέγερσης (στυτική δυσλειτουργία, διαταραχή σεξουαλικής διέγερσης στην γυναίκα) η θεραπεία στους άνδρες περιλαμβάνει PDE5 αναστολείς (μελέτες με σινδεναφίλη δηλ. Viagra) αντλίες κενού, ενδοπεϊκές ενέσεις και πεϊκές προθέσεις. Στις γυναίκες περιλαμβάνει λιπαντικές αλοιφές, ενώ η σινδεναφίλη μάλλον δεν είναι αποτελεσματική.
Στις διαταραχές οργασμού και εκσπερμάτισης έχουν χρησιμοποιηθεί για την καθυστερημένη / απούσα εκσπερμάτιση η γιοχιμπίνη και η μιδοδρίνη. Για τη μείωση της συχνότητας εμφάνισης καθώς την απουσία οργασμού (και στα δύο φύλα) προτείνονται ψυχολογικές θεραπείες-ασκήσεις αισθητηριακής επικέντρωσης, sextherapy, Γνωστική-Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, σεξουαλικά βοηθήματα κα.
Στις διαταραχές σεξουαλικού πόνου (δυσπαρεύνεια) η θεραπεία περιλαμβάνει αναισθητικές αλοιφές, τεχνικές διαχείρισης του πόνου και θεραπεία από ειδικό.
Συμπερασματικά φαίνεται ότι η σεξουαλική δυσλειτουργία είναι συχνή σε ασθενείς με ΣΚΠ, μπορεί να εμφανισθεί νωρίς και μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα της ζωής τους. Γι αυτούς τους λόγους ο γιατρός θα πρέπει να αποφασίσει αν θα συζητήσει με τους ασθενείς τα σεξουαλικά τους προβλήματα, θα πρέπει να εντοπίσει το είδος της σεξουαλικής δυσλειτουργίας και τον βαθμό δυσφορίας που προκαλείται και να προχωρήσει (ο ίδιος, ή με παραπομπή σε ειδικό ) στη κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση.
